"Máis que a negación completa da existencia de Deus, Nietzsche afirma a súa morte para poñer de manifesto a liberdade ante a que agora se encontra o ser humano."

Alma López Vale durante o Ciclo "As frases dos filósofos"

Alma López Vale, bolseira de investigación FPI-UNED no Departamento de Filosofía da UNED, deu este venres 7 de marzouna charla en torno á frase "Deus morreu" de Friedrich Nietzsche.

A investigadora López Vale, licenciada en Filosofía e en Antropoloxía Social e Cultural, tratou o tema da orixe e significado da frase "Deus morreu" de Nietzsche.

Asistiron cincuenta persoas e a charla púidose seguir gratuitamente por streaming.Falamos con ela ao termo da súa charla.

P. Gracias pola túa charla sobre a frase Divos ten morto", que todo o mundo coñece e atribúe a Nietzsche. É isto certo?

R. Moitas grazas a ti, Julio, pola oportunidade de estar hoxe aquí e á UNED por permitir reunións como esta. Como dis, a frase "Deus ten morto" é atribuída a Nietzsche, pero esta atribución non sería de todo correcta, pois antes ca el diversos filósofos e pensadores xa anunciaran o mesmo feito.

Rastrexando a orixe desta afirmación encontrámonos que se remonta aos inicios mesmos do século XIX, pois xa en 1802 Hegel a tería anunciado -de modo máis triste e apesadumbrado que Nietzsche, iso si-. Tras este primeiro anuncio moitos outros autores do ámbito alemán como Heine, Richter, Strauss, Feuerbach, Marx... terían estudado a cuestión, reiterando a afirmación. Tamén noutros lugares, como Francia, pódese encontrar preocupación por esta cuestión: os enciclopedistas, por exemplo, como tamén Baudelaire e Comte. Polo tanto, estamos ante unha idea máis ou menos estendida cando Nietzsche entra en escena. Non sería de todo orixinal nisto.

P. Se era unha idea compartida, de onde procede? Poderías darnos algún detalle máis acerca da súa orixe?

R. A orixe desta idea habería que situalo nos inicios da Modernidade ou mesmo antes, nos primeiros momentos do Renacemento, pois as súas características constitúen a condición de posibilidade para que a morte de Deus poida chegar a facerse efectiva. Por apuntar de modo xeral algunhas pistas, debemos pensar no descubrimento de América, que nos puxo en contacto con novas e moi diferentes culturas (non só a xudaica e a islámica, monoteístas igual que o cristianismo), así como a caída do feudalismo e a apertura ao sistema de clases, co que se abren as fronteiras de mobilidade social.

Non obstante, a característica sociocultural principal sería a Reforma luterana, tradición na que ademais se inscriben os pensadores máis directamente asociados ao posterior anuncio da morte de Deus. Sen dúbida, a lectura directa e posible interpretación das Escrituras son fundamentais para o achegamento de Deus a todos, deixando de estar monopolizado polos representantes da Igrexa.

Tampouco debemos esquecer o gran desenvolvemento da ciencia, a nova ciencia, na que se abandona o heliocentrismo e comeza a naturalizarse o mundo. A explicación dos fenómenos celestes e terrestres por causas mecánicas e naturais, sen a necesidade de intervención divina constante, dará como resultado a caída de Deus.

Durante a Modernidade a filosofía en xeral desenvolverá a idea de "home" e a súa "representación" da imaxe do mundo, na cal as cousas xa non son dadas, non están aí de modo incuestionable, senón que me aparecen a min, a cada subxectividade que as constitúe. Afástase, entón, da imaxe divina para constituír a súa propia representación.

A filosofía da relixión en particular farase eco destas posturas e comezarán a formular un mundo sen a intervención divina (como o caso de Leibniz, segundo quen vivimos xa no mellor dos mundos posibles, que non necesitan axustes) ou con meras revisións e postas a punto periódicas -que sería o caso de Newton-, pero en todo caso sen a omnipresencia divina e a súa constante intervención. Se miramos a Kant, figura culmen da Modernidade e tránsito a unha nova época, a cuestión divina será unha cuestión "práctica", moral, deixando de interferir na investigación científica.

P. Todo o que contas acerca da perda de valores absolutos era común na Europa do XIX, non é así?

R. Si, en efecto. Durante o século XIX póñense en cuestión antigos piares de Europa: con Darwin cuestiónase mesmo o lugar do ser humano na Natureza, pois xa non é máis que un elo da longa cadea das especies e non un ser elixido e posto por Deus no centro do universo. Coa Revolución Industrial, que vén a completar o desenvolvemento científico iniciado séculos atrás, mediante a tecnificación da vida cotiá e o desenvolvemento da tecnoloxía, potenciarase a economía capitalista, o libre comercio e o sistema de clases no que a posición de cada persoa no sistema social pode modificarse.

Non obstante, tamén durante o século XIX, malia non existir un único sistema de crenzas unificadas, como podemos pensar que acontecía durante o Medievo, se desenvolve o que moitos veñen considerando o novo "Deus": a ciencia e a súa obxectividade asociadas. A crenza no progreso sen fin, certo e constante, ao que ciencia e tecnoloxía nos levarán converteranse no novo credo ao que render culto de modo irracional, irreflexivo e cego. Neste sentido, a aspiración dun desenvolvemento autónomo da conciencia moral, enunciado por Kant e pretendido por Nietzsche, tería fracasado.

P. Non hai tempo para máis. Moitas grazas de novo pola charla.

R. Grazas a vós. Foi un pracer.

Texto e imaxe: Julio Ostalé García. Profesor tutor do Centro Asociado UNED-A Coruña e director del Ciclo de Filosofía.

Páxina web do Ciclo "As frases dos filósofos"

Blog do Ciclo de Filosofía