"Os portos eran microcosmos onde se permitían comportamentos fora da orde establecida, inconcibibles máis aló dos seus recintos"
Ana María Rivera Medina, participante do Coloquio "As fronteiras da auga. As cidades portuarias e o seu universo cultural" que se celebra mañá na aula de Ferrol.
Ana María Rivera Medina é profesora asociada de Historia Medieval no departamento de Historia Medieval e Ciencias e Técnicas Historiográficas da Universidade Nacional de Educación a Distancia, UNED.
Licenciada en Xeografía e Historia no ano 1981 pola Universidade Nacional de San Juan (Arxentina). É doutora en Historia Medieval, ano 2010, pola Universidade Nacional de Educación a Distancia, doutora en Historia de América no ano 1987 pola Universidade de Sevilla, Máster en Xestión de Recursos Culturais pola Universidade de Deusto en 1992 e Máster en Historia Económica Rexional pola Universidade Nacional de San Juan (Arxentina) no ano 1983.
Profesora Rivera, mañá comeza na aula de Ferrol, o III Coloquio sobre "As fronteiras da auga. As cidades portuarias e o seu universo cultural". Pasarán pola aula ferrolá ao redor de 40 investigadores e especialistas de ámbito internacional, nacional e local. Un programa intenso concentrado en dous días. Que cuestións transversais abordaranse durante as dúas xornadas?
O título proposto pretende superar a idea da fronteira-límite-circunscrición estatal, que historicamente só o foi sobre o papel e na cartografía, debido ao fácil que en todo momento foi sortear o control naval e a que, ao mesmo tempo, era imposible levar a cabo unha vixilancia exhaustiva do que arribaba aos portos e o que nestes sucedía. Por iso mesmo, os portos eran microcosmos onde se permitían comportamentos fose da orde establecida, inconcibibles máis aló dos seus recintos.
Basten como exemplos, as prácticas protestantes toleradas para os construtores navais que Jorge Juan levou a Ferrol no século XVIII, ou os libros que se enviaban desde Europa a Cádiz, Cartaxena e Ferrol coa orde de que a Inquisición non abrise os caixóns que os contiñan. Nos séculos XIX e XX, cando a liberdade xeral foi maior, os portos non deixaron de ser núcleos xeradores de hábitos, ideas, prácticas, etc. e lugares de encontro e intercambio que se proxectaban moito máis alá dos territorios nos que se situaban.
Así pois, o coloquio terá como eixo temático a dimensión cultural dos portos na súa expresión máis ampla. Dado que os portos e as cidades nas que se situaban caracterizábanse por unha gran mobilidade, o seu interese radica precisamente na observación dos intercambios e das proxeccións culturais que xeraban.
Homes e mulleres de diferentes procedencias xeográficas e sociais atopábanse por un tempo limitado coas poboacións estables dos portos e as súas zonas de influencia, ou por razóns diversas integrábanse nesas cidades. Idiomas diferentes -e xergas, en especial, as mariñeiras-, niveis de alfabetización diversos, prácticas relixiosas propias das xentes do mar, supersticiones e lendas, costumes e hábitos de vida, saberes adaptados ás necesidades técnicas das súas ocupacións, etc., son, sen dúbida, aspectos de enorme importancia que se coñecen parcialmente para os períodos históricos considerados, desde a Idade Media á Contemporánea, nos que é preciso ter en conta as diferenzas por sexo, idade, condición socio-económica, procedencia xeográfica e tipo de mobilidade, entre outras.
Pero tamén é preciso abordar a dimensión institucional, que afecta á ensino-aprendizaxe ou o adestramento en náutica, cartografía ou construción naval; aos observatorios meteorolóxicos e ás bibliotecas especializadas; aos consulados de Mar e ás academias e clubs de opinión; aos consulados estranxeiros -esenciais na xestión do prohibido-; e aos movementos asociativos civís.
E, por suposto, as institucións e sistemas de control ideolóxico -Inquisición, censura-, que pretendían coartar a chegada e circulación de ideas que os portos e as súas xentes propiciaban.
Finalmente, as prácticas, costumes e hábitos culturais, desde as máis clásicas "libros e comercio literario, correspondencia- ás máis innovadoras" prensa especializada, gacetas, afeccións novas, teatro, música, deportes, modas, etc.
Inclúense neste ámbito temático todo o referente ás relixións: lugares de culto e clero da Mariña; prácticas relixiosas e servizos de relixións alleas ás vixentes oficialmente nos diversos portos; ritos e festas, organización de misións relixiosas, etc. Sen esquecer a proxección a través das imaxes e dos textos -relatos, descricións, crónicas, novelas, etc.- que reflectiron a diversidade dos portos e das súas xentes.
Que diferencia este terceiro encontro dos anteriores en canto a obxectivos?
Este terceiro encontro (Ferrol, 2015) abordará as prácticas culturais e as mentalidades nos espazos portuarios. O primeiro coloquio de Madrid (2013) centrouse nas políticas e infraestruturas portuarias. A segunda reunión internacional que tivo lugar en Lisboa (2014) versou sobre as cuestións económicas e os portos. Este encontro está directamente vinculado ao Grupo de Investigación "A gobernanza dos portos Atlánticos. Séculos XIV-XXI".
Podería comentarnos como e cando se creou e cales foron as súas bases iniciais?
O grupo creouse no Porto, no ano 2012, grazas á participación inicial de especialistas portugueses, españois e franceses, que posteriormente se ampliou a outros países europeos, africanos e americanos. Os membros enriquecen a rede achegando as súas investigacións sobre os portos atlánticos, tanto sobre sistemas portuarios metropolitanos como de carácter colonial.
Cantos participantes hai inscritos ata o momento?
Á data de hoxe somos ao redor duns oitenta investigadores inscritos na rede, aínda que cada ano seguimos crecendo con novas incorporacións procedentes de ambos os lados do Atlántico.
Cal é o perfil do participante nestes encontros?
En xeral trátase de investigadores que veñen traballando os estudos portuarios desde distintas perspectivas temáticas ou xeográficas. Adoitan estar adscritos a universidades ou a centros científicos de investigación e teñen un perfil transdisciplinar, abarcando disciplinas como a historia, a economía, a arqueoloxía, ou o dereito.
Á vista do interese e participación nesta iniciativa investigadora, espérase unha evolución a curto prazo?
A rede A Gobernanza dos Portos Atlánticos (séculos XIV-XXI) logrou consolidarse en pouco tempo grazas ao esforzo dos seus membros, do seu comité científico e organizador e dos seus xestores, así como ao apoio económico da Casa de Velázquez.
Nestes momentos a rede exponse, ademais de seguir coas actividades científicas que veu desenvolvendo ata o momento (coloquios, publicacións, difusión nos distintos medios ?web, radio e televisión-), un novo ambicioso proxecto que se baseará na elaboración dun Atlas dos portos atlánticos.
------------------------~()~-----------------------
Síguenos en:
