"Foron os filósofos pitagóricos, Platón, Aristóteles e algúns outros, os primeiros que propuxeron a esfericidad da terra"
José Luis García Dornelas, doutor Enxeñeiro Industrial e relator da conferencia "A cartografía na arte antiga e medieval", que impartirá o próximo 29 de marzo, ofrécenos un adianto da sesión.
O próximo 29 de marzo a partir das 19:00 horas na sede da UNED A Coruña, está prevista a celebración da conferencia "A cartografía na arte antiga e medieval" da man de José Luis García Dornelas. Doutor Enxeñeiro Industrial, dedicou a súa vida profesional á planificación eléctrica de varios países de Europa e América, en colaboración de forma permanente con distintas Universidades, desenvolvendo labores docentes en Madrid e Vigo.
Esta actividade, que se impartirá na modalidade presencial, enmárcase dentro do programa de actividades organizadas pola Delegación de alumnos da Facultade de Xeografía e Historia e o seu acceso será libre.
"As antigas civilizacións consideraban ao universo como un habitáculo, cun firmamento ou teito cimentado nos extremos da terra que soportaba o peso das augas superiores que cubrían o mundo. A idea dunha terra plana era a habitual en todas as primitivas civilizacións, mesmo na Grecia anterior ao século V a.C. Seguindo estas tradicións, varias descricións bíblicas falan do confín da terra, lugar que só é posible se se supón que a terra é plana e finita, no canto de esférica.
Foron os filósofos pitagóricos, Platón, Aristóteles e algúns outros, os primeiros que propuxeron a esfericidad da terra.
Ao redor do ano 200 a.C. Eratóstenes chegou a determinar o seu diámetro cun erro inferior ao 10%. Por esa data os gregos tiñan resolto o problema de representar nun plano unha superficie esférica utilizando proxeccións xeométricas, tamén propuxeran un sistema de coordenadas baseado en paralelos e meridianos, e construído o primeiro globo terráqueo.
No s.II d.C., Claudio Ptolomeo escribiu os seus oito libros da Geographia, o tratado máis completo da Antigüedad, no que proporcionaban as coordenadas xeográficas duns 8000 lugares e calculábase a superficie do mundo coñecido, deixando constancia que faltaba por descubrir unha gran parte do mesmo.
Desde entón, e ata o s. XV, non se produciu avance algún na Xeografía. Os coñecementos antigos foron esquecidos e o que foi peor, abandonouse a curiosidade polo saber e a capacidade de contrastalo coa razón, circunstancias que conduciron ao retroceso científico da Idade Media.
As causas dese proceso de deterioración haberá que buscalas no desmembramiento do Imperio romano e a chegada do cristianismo. Xa no século III algúns teólogos -Biblia en man- tomaron por asalto as ciencias en xeral e no noso caso a Xeografía. Lactancio defendeu con paixón a terra plana ao considerar absurda a idea da existencia de habitantes nas antípodas, [1] e a súa postura contou co apoio posterior de doutores e pais da Igrexa. A comezos do segundo milenio o doutor da Igrexa san Pedro Damián chegou a escribir: "Platón... fixa os límites das órbitas dos planetas e calcula a traxectoria dos astros: rexéitoo con desprezo. Pitágoras divide en latitudes a esfera terrestre: fágolle moi pouco caso... Euclides inclínase sobre os embrollados problemas das súas figuras xeométricas: tamén o mando a paseo". [2]
E desta forma desapareceu a imaxe que se tiña do mundo, que foi substituída por unhas imprecisas descricións cosmológicas e xeográficas recollidas na Biblia, o libro que condensaba todo o saber humano. Da súa lectura os teólogos deduciron a forma da terra e a localización duns poucos lugares significativos que consideraron necesarios para o seu traballo doctrinal, transformando o mundo real noutro simbólico sobre o que Deus manifestaba ostensiblemente o seu dominio.
Estes mapas, que non serven para orientarse, viaxar ou medir distancias, configuráronse como enciclopedias visuais, chegando a ser meros colectores de nomes e símbolos vinculados coa Historia Sacra. A escasa formación do pobo fixo que, para facilitar a súa catequese, simplificásese a representación xeográfica, e mesmo se falsease se iso facía máis evidente a orde do Universo creado por Deus, porque se Deus creara o mundo, este debía ser harmónico, simétrico e proporcionado.
E as partes do mapa que se correspondían con rexións descoñecidas enchéronse con animais fabulosos, híbridos humanos ou construcións lexendarias; e o mar encheuse de illas imaxinarias, como a de San Brandán, que navegaba en busca do Paraíso. Esta concepción máxica da cartografía persistiu ata que os comerciantes necesitaron utilizar uns mapas que reflectisen con maior precisión a realidade xeográfica. Pero para entón xa transcorrera toda a Idade Media".
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Datos bibliográficos: La representación cartográfica del mundo en la Edad Media. UNED. Espacio, Tiempo y Forma. Serie III, Hª Medieval, t.17, 2004. En torno a la cartografía medieval. Valentina Ariza Montero. Universitat Pompeu Fabra. 2009. El mundo para una reina: los mappaemundi de Sancha de León. Sandra Sáenz-López Pérez. Anales de Historia del Arte. Universidad Complutense. 2010
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
[1] Os 30 capítulos das súas Institucións Divinas están dedicadas a desacreditar aos filósofos gregos. "A filosofía baséase en coñecemento e conxecturas. O coñecemento non pode vir da comprensión nin pode ser aprendido... pois iso só o pode facer Deus... Por tanto toda a filosofía está baseada en conxecturas ridículas e falsas" [L3,C3] Lactancio dedica todo o capítulo 24 do terceiro libro á crítica dos antípodas.
[2] Pierre Thuillier. De Arquímedes a Einstein. Tomo 1. Alianza Ed.,Madrid, 1988, pp. 99-101
---------------------------------------{}-------------------------------------
Síguenos en:
